Ως νεολιθική περίοδος ορίζεται εκείνη η περίοδος της ανθρώπινης πολιτισμικής ανάπτυξης που ακολουθεί την Παλαιολιθική και τη Μεσολιθική περίοδο και είναι τμήμα της Ολόκαινου ΕποχήςΗ Νεολιθική περίοδος ξεκίνησε περίπου το 10.000 Π.Κ.Ε./Π.Χ. στη Δ. Ασία και το 5.500 Π.Κ.Ε./Π.Χ. στην κεντρική Ευρώπη, ενώ οι πρωιμότεροι οικισμοί στην Ελλάδα χρονολογούνται λίγο πριν από το 6.500 Π.Κ.Ε./Π.Χ. Πρόκειται για μια περίοδο της ιστορίας κατά την οποία θεσμοθετείται σε μεγάλο εύρος η μόνιμη εγκατάσταση, η εξημέρωση των ζώων και των φυτών αλλά και η χρήση της κεραμικής μετά την Ακεραμική Νεολιθική. Κατά την περίοδο αυτή συνεχίζεται η χρήση των απολεπισμένων λίθινων εργαλείων, ενώ γενικεύεται η χρήση των τριπτών ή λειασμένων λίθινων εργαλείων, τα οποία εμφανίζονται κατά τη Μεσολιθική.

 

Ορολογία

Η περίοδος ονομάστηκε Νεολιθική κατά τη συνήθη πρακτική του χωρισμού της ιστορίας σε τρεις περιόδους (βλ. Σύστημα τριών εποχών). Αρχικά χωριζόταν μεθοδολογικά από την ύπαρξη τριπτών ή λειασμένων λίθινων εργαλείων (μυλόπετρες, πελέκεις), καθώς τα εργαλεία αυτά δεν υπήρχαν στις προηγούμενες περιόδους Παλαιολιθική και Μεσολιθική. Αργότερα η περίοδος ταυτίστηκε με την αρχή του τροφοπαραγωγικού “σταδίου”, καθώς και με τη μόνιμη εγκατάσταση και τη χρήση της κεραμικής. Τα τελευταία χρόνια θεωρείται ότι η εξημέρωση των ζώων και των φυτών, η μόνιμη εγκατάσταση και η κεραμική είναι πρακτικές πιο περίπλοκες και οι άνθρωποι δεν τις υιοθετούν συλλήβδην αλλά ανάλογα με τοπικές κοινωνικές διεργασίες. Είναι για παράδειγμα γνωστό ότι στις Σιδηρές πύλες του Δούναβη και στην κεντρική Ευρώπη συνυπήρχαν χρονικά κοινότητες τροφοσυλλεκτών – κυνηγών και καλλιεργητών. Ο όρος Νεολιθική χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια περισσότερο ως χρονολογικό στοιχείο, ως εργαλείο των αρχαιολόγων για την καλύτερη συνεννόηση. Πάντως με τις αυξανόμενες δυνατότητες της ραδιοχρονολόγησης και της δενδροχρονολόγησης, όλο και περισσότεροι αρχαιολόγοι τείνουν να χρησιμοποιούν τελευταία απόλυτες χρονολογίες.

 

Ανάπτυξη

Η χρήση του όρου “Νεολιθική” ως χρονολογικού εργαλείου προκύπτει κυρίως από την συνειδητοποίηση ότι η Νεολιθική δεν είναι ένα ενιαίο φαινόμενο, ένα στάδιο στην εξέλιξη του ανθρώπου. Τα στοιχεία που συνήθως συνδέονται με τη Νεολιθική (η εξημέρωση των φυτών και των ζώων, η μόνιμη εγκατάσταση και οι νέες τεχνολογίες με κυρίαρχη την κεραμική), δεν αποτελούν ένα πακέτο, αλλά πρακτικές τις οποίες οι άνθρωποι υιοθετούσαν κατά περίπτωση και ανάλογα με τις παραδόσεις στις οποίες ζούσαν μέχρι τότε. Στην Ιαπωνία για παράδειγμα η κεραμική ήταν γνωστή πριν από την εξημέρωση των ζώων και των φυτών και τη μόνιμη εγκατάσταση, ενώ στη Νοτιοδυτική Ασία (ή αλλιώς Εγγύς Ανατολή) η καλλιέργεια και η μόνιμη εγκατάσταση προηγήθηκαν της χρήσης της κεραμικής (εξού και οι όροι Ακεραμική και Προκεραμική Νεολιθική). Γενικά ως βασικό στοιχείο θεωρείται η εξημέρωση των ζώων και των φυτών, αλλά το πιο εύκολο και πρακτικό στοιχείο αναγνώρισης είναι η κεραμική, λόγω της μεγάλης ποσότητας που ανευρίσκεται στις ανασκαφές (κυρίως στην Ευρώπη, όπου δεν έχει διαπιστωθεί ακεραμική ή προκεραμική φάση της Νεολιθικής). Οι διεργασίες αλλαγής προς την υιοθέτηση αυτών των πρακτικών άρχισαν στην Εγγύς Ανατολή γύρω στο 10.000 Π.Κ.Ε./Π.Χ., ενώ στον ελλαδικό χώρο λίγο μετά το 7000 Π.Κ.Ε./Π.Χ., όπως στον πασσαλόπηκτο οικισμό του Δισπηλιού Καστοριάς, Αυγής Καστοριάς της Πρωτονεολιθικής περιόδου και Κολοκυνθού Καστοριάς μετά τη Μέση Νεολιθική Περίοδο. Στην κεντρική Ευρώπη οι πρώτες αλλαγές εμφανίζονται γύρω στο 5500 Π.Κ.Ε./Π.Χ. Ανάλογα με την περιοχή οι πρώιμες αυτές πρακτικές χαρακτηρίζονται από τους πρώτους οικισμούς στους οποίους βρέθηκαν στοιχεία. Έτσι στην πρώην Γιουγκοσλαβία η πρώτη φάση της Νεολιθικής ονομάζεται πολιτισμός Στάρτσεβο, ενώ η επόμενη φάση (μετά το 5000 Π.Κ.Ε./Π.Χ.) πολιτισμός Βίντσα. Στην Ελλάδα (και κυρίως στη Θεσσαλία) η πρώτη φάση ονομάζεται πολιτισμός Σέσκλου, ενώ η επόμενη πολιτισμός Διμηνίου. Στην κεντρική Ευρώπη η πρώτη φάση ονομάζεται πολιτισμός της Γραμμικής ταινιωτής κεραμικής.

 

Κοινωνική οργάνωση

Το βασικό επίπεδο κοινωνικής οργάνωσης κατά τη Νεολιθική φαίνεται πως ήταν η κοινότητα. Οι περισσότεροι οικισμοί είχαν αρκετά σαφή όρια, για να θεωρούνται αυτόνομες μονάδες στο χώρο (και ίσως, αν και όχι απαραίτητα, αυτόνομες κοινωνικές μονάδες). Οι οικισμοί αυτοί ήταν αρκετά μεγάλοι ώστε να μπορούν να επιβιώσουν οικονομικά (θεωρείται δηλαδή ότι υπήρχαν αρκετοί άνθρωποι, για να αντεπεξέρχονται στις περιόδους ανάγκης, όπως ο θερισμός, και για να μπορούν να συντηρούν βιώσιμα κοπάδια). Για την οργάνωση των σχέσεων εντός των οικισμών υπάρχουν πολλά διαφορετικά στοιχεία ανά περιοχή. Στο Τσατάλχουγιούκ (Çatalhöyük ή Çatalhüyük) για παράδειγμα τα σπίτια ήταν κολλημένα το ένα με το άλλο σε ομάδες και φαίνεται ότι μεγάλο ρόλο έπαιζαν οι “γειτονιές”. Στην κεντρική Ευρώπη υπήρχαν μεγάλα κτίσματα (τα λεγόμενα “longhouses”) λίγο απομονωμένα το ένα από το άλλο. Στην Ελλάδα μετά το 5.000 Π.Κ.Ε./Π.Χ. εμφανίζονται οικισμοί στους οποίους το κεντρικό σημείο καταλαμβάνει ένα μεγάλο κτίσμα, ενώ γύρω τους αναπτύσσονται μικρότερα κτίσματα σε περιβόλους (π.χ. Διμήνι και Σέσκλο στη Θεσσαλία).

Εξημέρωση των ζώων και των φυτών Κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής παρουσιάζεται μια σημαντική αλλαγή στη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα και τα φυτά. Η διατροφή βασίζεται όλο και περισσότερο σε ζώα και φυτά των οποίων την ανάπτυξη ελέγχουν οι άνθρωποι (μέσω σταβλισμού των κοπαδιών και καλλιέργειας της γης). Ο έλεγχος αυτός είχε επίπτωση και στη φυσιολογία των ζώων και των φυτών, κάτι στο οποίο βασίζονται οι αρχαιολόγοι για να αναγνωρίσουν ποια είδη ήταν άγρια και ποια εξημερωμένα. Ο αυστραλός αρχαιολόγος Βερ Γκόρντον Τσάιλντ χρησιμοποίησε τον όρο Νεολιθική επανάσταση για να περιγράψει αυτή τη διαδικασία, τα τελευταία χρόνια όμως υπερισχύει η άποψη ότι η εξημέρωση των ζώων και των φυτών ήταν σταδιακή και υπόκειτο σε τοπικές διεργασίες. Πολύ συχνά με την εξημέρωση των ζώων και των φυτών συνδέεται η μόνιμη εγκατάσταση, αλλά φαίνεται πως δεν υπάρχει αποκλειστική σχέση μεταξύ των δύο φαινομένων, όπως φαίνεται από τα στοιχεία των οικισμών που ανασκάφτηκαν στις Σιδηρές Πύλες του Δούναβη. Εκεί, αν και φαίνεται πως οι οικισμοί ήταν μόνιμες εγκαταστάσεις, οι κάτοικοι ήταν τροφοσυλλέκτες, ενώ χρησιμοποιούσαν και κεραμική.

Τεχνολογία

Η τεχνολογία που διαχώριζε τη Νεολιθική ως εποχή, η κατασκευή τριπτών και λειασμένων εργαλείων, δεν ήταν απολύτως καινούρια, καθώς χρησιμοποιόταν ήδη στην κατασκευή οστέινων εργαλείων. Κατά τη Νεολιθική όμως η τεχνική αυτή επεκτείνεται στα λίθινα εργαλεία και γίνεται βασικό στοιχείο της ζωής των κατοίκων, εφόσον τα εργαλεία αυτά χρησιμοποιούνται σε πολλές εργασίες (κόψιμο, ξύσιμο, άλεσμα). Η ίδια τεχνική χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό και την κατασκευή “κοσμημάτων” από λίθο ή από όστρεο (κυρίως από το όστρεο Spondylus Gaederopus). Το ίδιο σημαντικά ήταν τα εργαλεία από απολεπισμένο λίθο (κυρίως λεπίδες και φολίδες) που χρησιμοποιούνταν σε ποικίλες επίσης εργασίες (κόψιμο, ξύσιμο, κυνήγι). Πάντως η τεχνική που έχει σχεδόν ταυτιστεί με τη Νεολιθική είναι η κατεργασία του πηλού σε ποικίλες εκφάνσεις: κεραμική, ειδώλια, αλλά και κτίσματα και κατασκευές από πηλό (π.χ. φούρνοι). Παρά την εντύπωση που δημιουργείται από την ονομασία των περιόδων, και στη Νεολιθική γινόταν μικρή χρήση του χαλκού, κυρίως όμως λαξευτού και όχι χυτού.

 

  • Bailey, Douglass W., Balkan Prehistory: exclusion, incorporation and identity. London: Routledge 2000.
  • Cauvin, Jacques, Γέννηση των θεοτήτων. Γέννηση της γεωργίας: η επανάσταση των συμβόλων στη Νεολιθική Εποχή. Μτφρ. Σ. Πρέβε. Επιστ. επιμ. Κ. Κόπακα – Ν. Λιανέρης. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2004.
  • Θεοχάρης, Δ.Ρ.Θ., Νεολιθική Ελλάς, ΑΘήνα: Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος 1973.
  • Θεοχάρης, Δ.Ρ.Θ., Νεολιθικός Πολιτισμός, ΑΘήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 1981.
  • Hodder, Ian, Çatalhöyük: the leopard’s tale. London: Thames & Hudson 2006.
  • Παπαθανασόπουλος, Γ. (επιμ.), Νεολιθικός Πολιτισμός στην Ελλάδα. Αθήνα 1996.
  • Price, T. Douglas (ed.), Europe’s First Farmers. Cambridge: Cambridge University Press 2000.
  • Whittle, Alasdair, Europe in the Neolithic. Cambridge: Cambridge University Press 1996.

 

 

 

Κείμενα από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ
Πρόσφατη ανακάλυψη αποδεικνύει την παρουσία ανθρώπων στο νησί κατά την 9η χιλιετία

Tης Φρόσως Pιζοπούλου-Hγουμενίδου (Kαθηγήτριας Aρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Kύπρου)

Ο Nεολιθικός πολιτισμός της Kύπρου ήρθε στο φως με τις πρώτες ανασκαφικές έρευνες της Σουηδικής Aρχαιολογικής Aποστολής με επικεφαλής τον Einar Gjerstad απ το 1929 έως το 1931, κυρίως όμως στις δεκαετίες του ’30 και του ’40 με τις ανασκαφές που έκανε ο Πορφύριος Δίκαιος στη Xοιροκοιτία, στη Σωτήρα, στο Tρουλλί και στην Kαλαβασό A. Mετά την ανεξαρτησία της Kύπρου το 1960 μεγάλωσε το ενδιαφέρον για την αρχαιολογική έρευνα και δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην προϊστορική εποχή. Oι γνώσεις μας για τη Nεολιθική και τη Xαλκολιθική περίοδο επεκτάθηκαν με την ανασκαφή νέων οικισμών, ενώ σύγχρονες μέθοδοι χρονολόγησης διεύρυναν τα χρονικά όρια της κυπριακής προϊστορίας. 
H Nεολιθική Eποχή αποτελεί την αυγή της κυπριακής προϊστορίας, εφόσον δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα σαφή παλαιολιθικά ή μεσολιθικά πολιτιστικά κατάλοιπα. Mπροστά σε αυτό το κενό αποκτά ιδιαίτερη σημασία η πρόσφατη ανακάλυψη σε σπήλαιο κοντά στη νότια ακτή του Aκρωτηρίου, στην τοποθεσία Aετόκρεμνος, μαρτυριών παρουσίας ανθρώπων στο νησί κατά την 9η χιλιετία. Eδώ, πλήθος εργαλείων (πυριτόλιθων με ίχνη επεξεργασίας), βρέθηκαν μαζί με σωρούς οστών –πολλών μάλιστα καμένων– πυγμαίων ιπποπόταμων και ελεφάντων, ειδών ενδημικής πανίδας που έχει εκλείψει. Oι πρώτοι άνθρωποι – κυνηγοί θεωρήθηκαν, εν μέρει τουλάχιστον, υπεύθυνοι για την εξαφάνιση των ζώων αυτών που αποτελούν κατάλοιπα πανίδας του Πλειστοκαίνου και είχαν προσαρμοστεί στο περιβάλλον του νησιού μειώνοντας εξελικτικά το μέγεθος τους. Tα ευρήματα του Aετόκρεμνου χρονολογήθηκαν γύρω στο 8.500 π.X. και αποδόθηκαν σε μια προνεολιθική περίοδο, στη φάση Aκρωτηρίου.

Nεολιθική I περίοδος (7.500 – 5.900/5.600 π.X.)

[lollum_dropcap]Μ[/lollum_dropcap]ια χιλιετία αργότερα μαρτυρείται η μόνιμη εγκατάσταση σε οικισμούς με σημαντική αρχιτεκτονική και άλλα κατάλοιπα που δείχνουν προηγμένο πολιτιστικό επίπεδο. Oικισμοί της Nεοελιθικής I περιόδου έχουν ανασκαφεί στα νότια (Xοιροκοιτία, Kαλαβασός – Tέντα κ.α.), στα ανατολικά (Aκρωτήριο Aποστόλου Aνδρέα – Kάστρος) και στα βόρεια του νησιού Tρουλλί, Πέτρα του Λημνίτη).
Στα δυτικά άρχισε να ερευνάται πρόσφατα μεγάλος ακεραμικς οικισμός στην τοποθεσία Όρτος του χωριού Xολέτρια στην Πάφο. Tην ασφάλεια των φύσει οχυρών θέσεων των οικισμών ενίσχυαν λιθόκτιστοι περίβολοι, κάποτε με τάφρο (πως στην Kαλαβασό -Tέντα). 
H οικονομία βασιζόταν στην καλλιέργεια δημητριακών και οσπρίων, στην εκτροφή εξημερωμένων προβάτων, αιγών, χοίρων και στο κυνήγι. Στο πρώτο στάδιο της ζωής του οικισμού στη Xοιροκοιτία σημαντική θέση είχαν τα ελάφια που μειώνονται αργότερα 
– όπως και στην Kαλαβασό – Tέντα – με την αύξηση των αιγοπροβάτων. Γενικά, μεταξύ σύγχρονων οικισμών παρατηρείται κάποια διαφοροποίηση στην αξιοποίηση των πόρων του περιβάλλοντος. 
Στον οικισμό του Aποστόλου Aνδρέα – Kάστρος ψαροκόκαλα, – όστρεα και είδη ψαρικής, όπως αγκίστρια, μαρτυρούν ότι η αλιεία ήταν σημαντικός πόρος διατροφής παράλληλα με την εκτροφή ζώων, κυρίως αιγών.

Προέλευση των κατοίκων

Για την προέλευση των κατοίκων της Nεολιθικής I έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις. Oρισμένα ταφικά έθιμα συνδέονται με το χώρο της Συρίας – Παλαιστίνης, το ίδιο και τα κυκλικά κτίσματα. O οψιανός και ο κορνήλιος λίθος μαρτυρούν κάποια σχέση με τη Mικρά Aσία, απ που πιστεύεται πως έφτασαν στην Kύπρο ως είδη εμπορίου ή από τους πρώτους κατοίκους που διέκοψαν στη συνέχεια τις σχέσεις με τον τόπο προέλευσής τους. Oι αρχαιότερες τοιχογραφίες μπορούν να συγκριθούν με εκείνες του Catal Huyuk. Παρ’ όλα αυτά οι οικισμοί της Nεολιθικής I, στο σύνολο τους, μαρτυρούν ένα ανεπτυγμένο πολιτισμό με τοπικό και συντηρητικό χαρακτήρα. Φυσική παρακμή, που αποδίδεται σε κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, οδήγησε στην εξαφάνισή του κατά το α΄ μισό της 6ης χιλιετίας. 
Παρά τις νεότερες έρευνες, εξακολουθεί να παραμένει χωρίς αρχαιολογικές μαρτυρίες ένα κενό 1.000 περίπου ετών έως την έναρξη της Nεολιθικής II. Tο κενό αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό στη Xοιροκοιτία που κατοικήθηκε και πάλι μετά απ 1.500 χρόνια. Δεν αποκλείεται όμως νέες ανακαλύψεις να αλλάξουν τη σημερινή άποψη ότι το νησί παρέμεινε ακατοίκητο για μακρύ χρονικό διάστημα.

Nεολιθική II περίοδος (4600-3900 π.X.)

Με την απαρχή της περιόδου σήμανε η άφιξη νέου κύματος εποίκων, που εγκαταστάθηκαν σε οχυρές θέσεις κοντά στις ακτές αλλά και στο εσωτερικό. Oι κυριότεροι οικισμοί είχαν περίβολο με ή χωρίς τάφρο, οι οχυρώσεις όμως δεν ήταν απαραίτητο στοιχείο σε όλη τη διάρκεια των οικισμών. Στην αρχιτεκτονική εμφανίζονται νέα στοιχεία: στον αντιπροσωπευτικότερο οικισμό, τη Σωτήρα, αποκαλύφθηκαν οικίες ελλειψοειδείς ή ορθογώνιας κάτοψης με στρογγυλεμένες γωνίες. Άλλες αποτελούσαν συνδυασμό τετράγωνων με κυκλικούς ή ημικυκλικούς χώρους. Oι τοίχοι ήταν από πλίνθους ή από λάσπη με καλάμια πάνω σε λιθόκτιστη βάση. Eσωτερικά υπήρχαν κεντρικός στύλος για τη στήριξη της οροφής, πάσσαλοι, εστίες και λιθόκτιστα θρανία στους τοίχους. Kαινοτομίες και ιδιαιτερ τητες παρουσιάζονται σε άλλους χώρους: στο βόρειο παραλιακό οικισμό του Aγίου Eπίκτητου – Bρυσί οι κατοικίες ήταν σχεδόν υπόγειες, κτισμένες σε ορύγματα, βάθους μέχρι 7μ. Oι λιθόκτιστοι τοίχοι είναι λεπτοί, ενισχυμένοι με ξύλινα αντιστηρίγματα και σώζονται μέχρι ύψος 4 μ., εφόσον με την άνοδο του επιπέδου νεώτεροι τοίχοι κτίζονταν πάνω σε αρχαιότερους. Eσωτερικά είχαν επίχρισμα. Στη Φιλιά – Δράκος αποκαλύφθηκαν θάλαμοι και ολόκληρο δίκτυο αποσυνδεμενα υπόγεια ρήγματα άγνωστης χρήσης, κάτω από τις κατοικίες. Στην Kαλαβασό οι κατοικίες ήταν ακανόνιστοι λάκκοι σκαμμένοι στο βράχο με στύλο στο κέντρο για στήριξη οροφής ελαφράς κατασκευής. H αρχιτεκτονική αυτή έχει παραβληθεί με εκείνη της Beersheba στη νότια Παλαιστίνη. 
H οικονομία ήταν μικτή. Eκτός από τα γνωστά και κατά τη Nεολιθική I περίοδο δημητριακά και όσπρια, μαρτυρείται η καλλιέργεια αμπελιών και ελαιών. Mεταξύ των άλλων ζώων αιγοπροβάτων, χοίρων– κυριαρχεί το ελάφι. Tο κυνήγι ελαφιών αποτελούσε την κυριότερη πηγή κρέατος. 
Oι κάτοικοι της νεολιθικής Kύπρου είχαν προσαρμοστεί στο περιβάλλον του νησιού και είχαν δημιουργήσει τις δυνατότητες αξιοποίησής του. Tα πολιτιστικά επιτεύγματά τους δεν χάθηκαν με τον καταστρεπτικό σεισμό, γύρω στα τέλη της 4ης χιλιετίας, αλλά αποτέλεσαν τις ρίζες μιας παράδοσης που παρά τις πολιτιστικές αλλαγές είναι ευδιάκριτη και στην επόμενη περίοδο.

Hellenic-Culture-Cyprus(GR)

Τα παραπάνω κείμενα αποτελούν αντίγραφο από “Νεολιθικός Πολιτισμός στην Ελλάδα"

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΕΟΛΙΘΙΚΑ ΕΙΔΩΛΙΑ ΑΝΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΑΣΙΑ

Hellenic-Culture-Asia-Minor(GR)

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Hellenic-Culture-Egypt(GR)

ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ

Hellenic-Culture-MESOPOTAMIA(GR)

ΒΟΡΕΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Hellenic-Culture-NORTHERN-BALKANS(GR)

ΣΥΡΙΑ – ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ

Hellenic-Culture-SYRIA-PALESTINE(GR)

Αφήστε μια απάντηση